|
| Malarz Kresowy - żniwiarze - ze zbioru JM |
 |
| M ichalów mapa "Michalowa i pałacu Klemensów pod koniec XVIII wieku" |
 |
| Dość wyraźna mapa. Widać dokładnie rozpływ Wieprza na łąkach. Domy mieszkalne wsi rozlokowane po obu stronach Wieprz. Przeważająca większość
usytuowana jest na dzisiejszej ulicy Nadrzecznej. Co ciekawe wszystkie te domy są usytuowana za rowem, który istnieje do dziś i wypływa ze Stawek. Kedyś jak widać na mapie wypływał z Rozłop.
Są zaznaczone trzy budynki w miejscu nazywanym Sadzawkami. Prawdopodobnie są to czworaki folwarczne. Po prawej stronie Wieprza domostw jest niewiele i mieszczą się w "kotlince" gdzie dziś (2020)
mieścił się dom państwa Maciągów. Brak jest budynków cegielni, która wybudowana została w 1806 roku. Co świadczy, że mapa pochodzi z wcześniejszego okresu.
W Deszkowicach widoczne jest rozlewisko Wiepsza. W 1830 latach, archiwista OZ Mikołaj Stwożyński pisał o nim jako "Morze deszkowskie"! Proszę zwrócić uwagę gdzie są usytuowane budynki gospogarcze pałacu. Widać spory folwark a w miejscu dzisiejszej "Rządcówki" spory ogród. Zalesienie od strony Szczebrzeszyna jest dość spore a drogi przebiegające przez ten las są "pokręcone". |
| M ichalów mapa "Grunta Folwarku Michalowa" z 1844 roku |
 |
Na mapie widać dokładnie jak wyglądała prawobrzeżna część Michalowa około roku 1840. (proszę kliknąć na mapę) |
| 1. KARCZMA- stała w miejscu w którym dziś stoi
dom pana Kordasa
- u podnóża wzniesienia na którym stoi "Nowy Dom" 2. CEGIELNIA - Nieistniejąca od dawna. Wybudowana w 1806 roku powstała w okresie rozbudowy pałacu 3. DROGA do Szczebrzeszyna - to ta biegnąca w stronę Szczebrzeszyna. Droga dochodziła do drogi Zamość-Szczebrzeszyn w okolicach kapliczki która stoi pomiędzy Klemensowem a "Domkami" 4. WĄWÒZ-droga biegnąca w dół i dochodząca do głównej drogi parkowej w okolicy "Bramy Michalowskiej". 5. Nieistniejąca obecnie droga od pałacu do drogi "Za park" 6. DAWNA droga do Zamościa biegła obrzeżem parku wzdłuż Wieprza w strone Bodaczowa 7.Wtedy pole - teraz część ogrodu 8.Droga do Lublina - obecnie droga do Nielisza |
| Plan Michalowa, folwarku i parku z roku 1854. |
 |
Na mapie widać całość wsi Michalów wraz z lasem Odnogą, folwark Michalów i park klemensowski. Mapa wykonanna bardzo starannie i podmalowana akwarelą. (proszę kliknąć na mapę by uzyskać jej powiększenie) |
| Plan został wykonany w 1854 r. Było to na 10 lat przed uwłaszczeniem.
W tym czasie michalowscy włościanie płacili czynsz Ordynacji za użytkowanie ziemi, którą uprawiali od wieków. Na mapie dokładnie widać 4 budynki cegielni, która powstała w 1805 r. Do cegielni prowadzą dwie drogi. Jedna większa, która dziś jest częścią ul. Orzechowej i druga mniejsza, która prawdopodobnie zaczynała się pomiędzy posesjami Maciągów a Kobylarzów (te posesje, które ja pamiętam z lat 1960-tych). Po obydwóch stronach ul. Orzechowej widać budynki. Ten po lewej stronie to był dom młynarza po prawej to karczma. Młyn stał na prawym brzegu Wieprza. W parku przy wejściu są zaznaczone, domek stróżówka i karczma zajezdna. W tym czasie istniała jeszcze droga do Zamościa prowadzona obrzeżem parku od strony Wieprza. Na mapie widać, że stan zadrzewienia parku był jeszcze skromny.Ogród przypałacowy był jeszcze mały. Widać mury kumulacyjne i dom ogrodnika. Dopiero później poszerzono ogród do ul. Orzechowej. Najwięcej budynków mieszkalnych jest zaznaczonych na ul. Nadrzecznej. Po drugiej stronie jest ich tylko kilka. Nie ma budynków mieszkalnych na "Sadzawkach", jest tylko jeden i jest to czworak należący do folwarku. Proszę zwrócić uwagę na cieki wodne z których potem powstała "nowa odnoga Wieprza" |
| Pierworys Pomiaru gruntów i łąk Folwarku Michalowa z roku 1856. |
 |
Na mapie widać całość folwarku i rozrysowane inne obszary gruntów należących do nigo. Mapa wykonanna bardzo starannie i podmalowana akwarelą. Na poszczególnych gruntach są naniesione symbole literowe i cyfrowe. Prawdopodobnie w archiwum istnieje opis do tej mapy. Ale na dzień dzisejszy nie mogłem go znaleźć. W 1856 r. inne grunty leżące w Michalowie uprawiali włościanie na zasadzie czynszu i nie są ujęte na tej mapie. Są to grunty należące tylko do folwarku. (proszę kliknąć na mapę by ją powiększyć) |
| Ta część mapy pokazuje grunty i łąki leżące w bliskości
folwarku a także naniesione są budynki leżące na tych gruntach. Opis zacznijmy od gruntów leżących pomiędzy drogą do Szczebrzeszyna a rzeką Wieprz. Grunty te oznaczone są symbolami A13 i A14 A13- Wielkość areału ponad 12 morgów. Dziś to jest obszar gruntów, które uprawiają mieszkańcy bloków. Po drugiej stronie drogi patrząc od nowej szkoły. Ciągnący sie od łąki do części wschodniej remizy. A14-Areał ponad 24 morgów. Są to same łąki. Na mapie ujęto część tej łąki. Bardzo wyrażnie naniesiona jest meandra lewej odnogi Wieprza. Do dziś zachowała sie jako rów meriolacyjny. W czasie wykonywania mapy Wieprz rozlewał się trochę dalej na południe. Mapa nie pokazuje tego rozpływu. Prawdopodobnie te łąki śą dziś gruntami ornymi. A4- Ogród mieszkańców czworaka ok. 10 arów. Dziś jest to teren tzw. "Sadzawek" A2- Teren ten składa się z kilku gruntów. Areał oznaczony kolorem jasnoniebieskim, ponad 2 morgi to łąka pomiędzy sadem a rowem, zwana "Rudką". Nazwy tej używano od wieków. Areał 1-230 (jeda morga 230 prętów). Jest to ogród warzywny. Dziś teren ten przylega do drogi Michalów-Deszkowice (Gościniec Turobiński) Areał 6-20 to ogród owocowy. Częsciowo zapewnie istnieje do dziś. Areał 26 i 42 prętów to ogródki warzywne przy dworze. Areał 150 prętów to teren zamieszkały. Dwór i prawdopodobnie dwa domy czeladne. A1- Teren folwarku. Zaznaczona jest stajnia lub stodoła a także dom mieszkalny. Teren folwarcznego gómna to 4-40. W terenie A1 znajduje się mały ogród ok. 11 arów (190 prętów). A1- 13-166, Teren orny A12- 13-100 Teren orny. Dziś część jest zabudowana dawnymi budynkami folwarku a na części drugiej stoją bloki i szkoła. Pomiędzy gruntami A1 i A12 znajduje się teren podmokły lub łąka oznaczony cyfrą 250. A3- Areał składa się z dwóch części rozdzielonych drogą, (1-214 i 1-120). Jeszcze pod koniec lat 1950 -tych, teren ten ogrodzony był drągami gdzie pasły się konie ze stadniny. Droga to biegła poprzez mostek na rowie i dalej łączyła się z "Gościńcem". A11- 3-24 Teren orny także i dziś. A6- 6-260 Grunt orny. Leżał po prawej stronie wewnętrznej drogi folwarcznej, która przebiegała od folwarku Michalów do folwarku Bodaczów. Na końcu tego gruntu znajdowała się "Bażantarnia". Na początku XIX wieku teren za folwarkiem w stronę Szczebrzeszyna pokrywał las. Józef Szlingert był na początku XIX w. " leśniczym przy bażantarni". A7-7-230 Grunt orny leżący po lewej stronie rowu, którego początek był na "Stawkach" a kiedyś miał połączenie z ciekiem wypływającym aż w Rozłopach. A5-4-120 Łąki po obydwóch stronach rowu. A10-7-200 Grunt orny należący dziś do p. Zamoyskiego A8-9-50 Pruszkoszczyzna. Trudno powiedzieć dlaczego to pole nosiło nazwę Pruszkoszczyzna. Nazwa ta pojawia się we wcześniejszych inwentarzach spisowych. W jednym inwentarzu określona jest jako Pruszkoszczyzna za rzeką. Część Mapy B A19-20-215 Grunt orny zwany "Banią". Ta nazwa wzmiankowania jest jeszcze w XVIII wieku i przetrwała do dziś. Zaczyna się od "Końca" i rozciąga się aż po Deszkowice. A27, 28, 29- Stawki. Jak widać to były nie tylko łąki ale i grunt orny. Dziś w obszarze A29 leżą działki Kukułowiczów i Kobylarzów. A27 to grunt gdzie kiedyś była uprawa chmielu. A35 Niwa Arendalska Trudno określić gdzie to dziś leży. A16 - Niwa Poznańska. Jest to obszar leżący dziś po obydwóch stronach ul. Orzechowej. W środku tego obszaru, kolor piaskowy 5-110 to cegielnisko. Ten obszar krztałtem przypomina obrzar wokół cegielni z powyższej mapy z roku 1844. A37, 38 i 59 to Odnoga. Obszar leśny który do dziś przetrwał w prawie niezmienionym kształcie. |
| K lemensów "Kopia Planu Parku Klemensów" z 1857 roku |
 |
Plan obrazuje park z niewielkim ogrodem ale bez sadu. (proszę kliknąć na plan) |
|
Na planie brak jest domku wrótnego bodaczowskiego. Źródło archiwalne podaje wykonanie planu na rok 1857. A Domek Bodaczowski istniał
Już w roku 1847. Wszystkie budynki na planie, które były murowane zaznaczone są kolorem czerwonym. Wyodrębniono sześć obiektów, które ponumerowano: 1. Te dwa budynki najprawdopodobnie należały do ogrodu. Były murowane. W obecnej chwili brak jest wiedzy do czego służyły. One istnieją na planiku sytuacyjnym z roku 1865, który jest pniżej opisany. 2.Jest to domek wrótny Michalowski. 2a.Jest to stara karczma zajezdna, która jak widać istniała jeszcze w 1857 r. 3.To jest budynek oranżerji przybudowany do pałacu w latach 1827-1841. 4.Tutaj jest problem. Ten budynek i te mury akumulacyjne, które istnieją do dziś powstały ok. 1872 r. Być może w 1857 roku istniał tutaj inny murowany budynek. A przyległe do budynku "obiekty" kumulacyjne nie są wykonane z cegły. Z planu widać, że nie są murowane i być może wcześniej mury były zastąpione przez żywopłoty, kture dawały efekt kumulujący ciepło i dawały ogrodowi osłonę od wiatru. 5.Ten długi budynek zachował się do dziś pomimo przebudowy. Jest to dom murgrabiego, stajnia i wozownia. Budynek powstał w pierwszej połowie XIX w. a przebudowa nastąpiła w 1892 r. Obok tego budynku są zaznaczone jeszcze dwa małe budynki murowane, których na dziś trudno określić czemu służyły. Z tyłu za stajnią jest obiekt w formie elipsy zaznaczony na ziemi. Jest to prawdopodobnie ujeżdżalnia. Są też jeszcze dwa budynki drewniane. Poniżej na południe istnieje budynek z ogródkiem oznaczony na planie g-140. Prawdopodobnie jest to dom frorera. 6.Jest to domek wrótny przy bramie zamojskiej. Powstał ok. 1842 r. a w 1867 został przebudowany. |
| M ichalów "Planik Sytuacyjny Michalowa" z ok. 1865 roku |
 |
Planik obrazuje wieś i folwark Michalów, tuż przed uwłaszczeniem (proszę kliknąć na mapę) |
|
Patrząc na planik widać, że wykonany był przed uwłaszczeniem. Droga za „park” prowadzi właściwie do pałacu a po
jej lewej stronie grunty należą do folwarku. Proszę zauważyć, ze nie ma już cegielni, która powstała w 1806 roku i jest widoczna na powyższej mapie z roku 1844. Ponadto „Jełometra” nie był zbyt dokładny. Ja pisząc wspomnienia o michalowskim Wieprzu napisałem, że „Sadzawki” to było prawdopodobnie pierwsze siedlisko ludzi Michalowa. Ten planik obala moje przypuszczenie. Widać, że ten grunt należał w 1865 roku do folwarku i stał tam jedynie jeden „Czworak”. Ta ziemia przypuszczalnie przypadła włścianom michalowskim po uwłaszczeniu czyli gdzieś ok. 1865-66 roku. Jest widoczna karczma i obok dom na działce leżącej na gruntach folwarcznych. Być może był to dom młynarza i przydzielona mu działka. Ten sam budynek widnieje na mapie z 1844 roku. Wyżej na prawo, dziś to pewnie w okolicach „Nowego Domu” i „Białego Domu”, na pograniczu parku i ogrodu owocowo-warzywnego zaznaczone są dwa małe budynki. Prawdopodobnie była to siedziba ogrodnika. Przy moście na starej rzece po prawej stronie rzeki zaznaczony jest młyn. Z dokumentów jakie posiadam po lewej stronie powinien być drugi młyn, którego plany rysunkowe powstały w roku 1855. Jak się powiekszy planik to widać mały prostokącik z lewej strony mostu. Być może kreślarz zapomniał zaczernić prostokąt lub młyn był jeszcze w budowie???. Z planu widać, że folwark michalowski był duży i leżał na sporym terenie. Jest tam sporo budynków. Szkoda, że nie uwidoczniono rozpływu Wieprza na łąkach. Lewa odnoga ukazana jest tylko do miejsca jej gwałtownego skrętu w okolicach „czworaka”, ktory do dziś jeszcze stoii i jest zamieszkany. Nie ma połączenia starorzecza z lewą odnogą. To powstało ok. 15-20 lat poźniej, kiedy budowano obecnie istniejący młyn. Natomiast ciekawy jest odcinek lewej odnogi, który przebiegał wzdłuż nasypu między mostami (dzis teren przystani kajakowej). Geometra nie uwidocznił drugiej karczmy zajezdnej. Być może już wtedy została rozebrana w związku z rozszeżeniem się drzewostanu parkowego. Nie ma też na planie Domku Wrotnego Michalowskiego, który powstał w 1837 roku. Być może zlecenie wykonania planu nie dotyczyło parkowego terenu. Domy chłopskie rozciągały się wzdłuż drogi do „końca” i po drugiej stronie Wieprza w miejscu płaskim pomiędzy dwoma wzniesieniami, blisko rzeki, gdzie dziś są domy rodziny Maciągów, Pańczyków a dawniej Berdaków. |
| M ichalów Planik folwarku w Michalowie z roku 1871. |
 |
Planik folwarku w Michalowie z roku 1871. (proszę kliknąć na mapę) |
|
Planik powstał w 1871 r. Przedstawia rozmieszczenie poszczególnych budynków tak gospodarczych jak i mieszkalnych. Ponadto widać spiętrzenie wody w sadzawce przed śluzą. Woda ta potem poruszała koła młynu. Widać z planiku, ze dwór to nie ten, który stoi do dziś.Dwór ten został zbudowany w 1800 r. Poza folwarkiem znajduje się budynek oznaczony rosyjską literą "g". Budynek znajduje się w miejscu nazywanym "Sadzawki" i jest to czworak mieszkalny dla pracowników folwarcznych. |
 |
(proszę kliknąć na mapę)
 |
 |