KRONIKI HISTORYCZNE MICHALOWA

Pierwszym murgrabią pałacu był prawdopodobnie Jan Bensa, który pracował przy pałacu w 1750 r.1. Drugim o którym mówią dokumenty był Makuchowski. W archiwum zachowała się wzmianka, która dotyczyła jego syna. Syn Makuchowskiego w 1791 roku zgwałcił dziewczynę z Michalowa. Syn nie poniósł żadnej kary. Zgwałcona dziewczyna urodziła dziecko i zmarła. Ojciec gwałciciela dostał od zarządu ordynacji napomnienie. " Za złe utrzymywanie syna starał się do dziecka pozostałego mamkę na cały rok przyjąć i wychowanie dać bez żadnej ekskuzy (bez żadnych tłumaczeń)"2. Na początku wieku XIX Marszałkiem Dworu Ordynata Zamoyskiego w pałacu był Mikołaj Stępowski (1758-1846)(Był kawalerem). Mikołaj Stępowski na początku XIX w. zajmował się rozbudową klemensowskiego parku. Do dyspozycji miał ogrodnika Junga. Zachował się list z dnia 06.11.1803 pisany do Stanisława Kostki Zamoyskiego przebywającego w tym czasie w Castle Howaard w Angli. List pisany jest dobrą jak na owe czasy polszczyzną. List świadczy o tym, że Stępowski był bardzo zorientowany w szczegółach rozległego parku i sugerował S. K. Zamoyskiemu swój plan wytyczenia dróg i alejek oraz ich obsadzenia drzewami.4 Murgrabią Pałacu Klemensowskiego po Makuchowskim został Sebastian Smagalski (1729-1820). Smagalski zanim przybył do pałacu mieszkał w Łabuniach gdzie urodziło mu się cztery córki z żony Katarzyny z Grodzkich. Smagalski przybył do pałacu prawdopodobnie już w roku 1798. Dowodem na to jest metryka ślubu jego córki Salomei, który odbył się w kościele w Wielączy w 1800 roku.3. W miarę rozwoju stadniny, która hodowała znakomite konie, rozwijała się także przypałacowa stajnia i ujeżdżalnia koni. Tu zatrudniano masztalerzy i pomocników stajennych. Nad wszystkim czuwał koniuszy i podkoniuszy. W 1811 roku na stanowisku podkoniuszego został zatrudniony Jan Kleczyński (1776-1831). Kleczyński był ożeniony z córką ówczesnego murgrabiego pałacu Katarzyną Smagalską. Wcześniej Kleczyński był koniuszym w Soli koło Biłgoraja. W 1820 był pisarzem tartaków OZ. Natomiast w 1826 Kleczyński był leśniczym i mieszkał w Brodach. Zmarł w Szczebrzeszynie. Trzecia córka Smagalskich Tekla (1791-1825) wyszła za Adama Twarowskiego (1782-1840) rachmistrza Ordynacji. Ślub odbył się w 1812 r. w kościele w Wielączy. Tekla zmarła w Krzeszowie.5 W 1806 roku wybudowano cegielnię o czterech piecach z izbą dla strycharza położoną na wzgórzu na prawym brzegu Wieprza. Wodę potrzebną do wyrobu cegieł czerpano ze studni , którą wykopano obok cegielni. Budowa cegielni związana była najprawdopodobniej w związku z planem rozbudowy pałacu w latach 1808-1814 a także budową nowej Szkoły Wojewódzkiej w Szczebrzeszynie do którego miało być przeniesione Gimnazjum Zamojskie w 1811 roku. Cegielnia usytuowana była na tym samym prawym wzgórzu Wieprza co pałac i oddalona od pałacu ok. 600 m. Miejsce pozyskiwania gliny do wyrobu cegieł znajdowało się w niedalekiej odległości od cegielni. ( Z relacji Pani Ireny Malec-Iwańczyk wynika, że był tam dół zwany glinianką, gdzie jeszcze przed wojną okoliczna ludność pozyskiwała glinę do własnych potrzeb. Potem ziemia ta przypadła małżeństwu Zychowiczom i Pan Zychowicz zasypał te wyrobiska). W związku z budową cegielni, zatrudniono strycharzy ( rzemieślnicy wyrabiający cegły). Do Michalowa przybyła rodzina Grau z miejscowości Winniki w Galicji Austriackiej cyrkułu Lwowskiego. Ojciec rodziny Jan Grau (1764-1827) 6 uczył się strycharstwa i budowy pieców w Niemczech, gdzie we Frankfurcie nad Menem urodził się jego syn Piotr (ur. 1800), Jakub (1804-1893) i Urban ur.1798 w Eppertshausen w zaborze austriackim. W latach 1830-tych strycharzami oprócz Piotra Grau byli jego bracia, Herman (1794-1829),który był chałupnikiem strycharzem w Horyszowie Polskim gdzie zmarł i Andrzej Grau (1805-1878). Niektórzy z rodziny Grau pisali swoje nazwisko jako Gröhe prawdopodobnie było to pierwotne ich nazwisko, które zostało zapewne spolszczone na Grau. W 1823 r. Jakub Grau ożenił się z Barbarą Baltys z Kolonii Sitanieckiej córki kolonistów niemieckich (podczas spisywania aktu ślubu wpisano nazwisko Grohe. Miejsce urodzenia Eppertshausen w zaborze austriackim). W 1828 r. Jakub Grau zakupił plac w Zamościu i wybudował w 1835 r. pierwszy murowany dom na Nowej Osadzie.7 W 1827 r. Piotr Grau był strycharzem w Borchaczowie koło Łabuń. W 1833 roku Piotra Grau zmienił zawód i był dzierżawcą propinacji w Tarzymiechach koło Starego Zamościa. Andrzej Grau w 1824 poślubił Barbarę Michel pochodzącą z kolonistów niemieckich z Sitańca. Po śmierci Barbary A. Grau ożenił się ponownie z wdową po ekonomie z folwarku w Deszkowicach Marcjanną vel Marcellą z Miklaszewskich Tokarzewską ur. w 1797 r. w Surchowie. Po ożenku A. Grau był dzierżawcą propinacji bodaczowskiej ale zamieszkiwał w Michalowie. (dzierżawca miał obowiązek wyrobu trunków na potrzeby dworu oraz sprzedaży alkoholu dworskiego. Prawo monopolu propinacyjnego było poparte przymusem spożywania określonych ilości trunków przez mieszkańców wsi). W roku 1858 małżeństwo to dzierżawiło folwark w Deszkowicach. Andrzej Grau zmarł w Przedmieściu Zamojskim w 1878 r. Podczas spisywania aktu zgonu podano nazwisko Grohe. Innymi strycharzami w cegielni byli Walenty Turowski (?-1814), jego syn Piotr (ur. 1795 rok) i Jan (ur. 1811), Paweł Sanicki (ur.1779), Jan Baster ur. 1794, małżeństwu Baster urodził się w Michalowie syn Marcin w 1823 roku, Antoni Baczyński ur. 1769 i jego brat Jan Baczyński ( 1755 - 1821) w cegielni pracował od 1808 aż do śmierci. W latach 1830/40 - tych, cegielnia ta wypalała rocznie cegieł na sumę 1200 srebrnych rubli. Było to dużo? (dla porównania, jeden koń kosztował w tym czasie 10 s.r.) 8. 1. APL. Szczebrzeszyn. Kościół św. Mikołaja, Akt urodzenia nr.: Liber/1750. 2. Ryszard Orłowski. „ Położenie chłopów w dobrach Ordynacji Zamojskiej w drugiej połowie XVIII w.”. UMCS Lublin 1952. s. 146. 3. APL. Kościół w Wielączy, Akt urodzenia nr.: 122/1832. 4. Janusz Kubiak. Nieznany plan parku klemensowskiego z 1806 r. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki : teoria i historia , 16 /1 (1971) s. 73-81 5. APL. Kościół w Wielączy, Akt ślubu nr.: 36/1812. 6. APL. Szczebrzeszyn. Kościół św. Mikołaja, Akt zgonu nr.: 291/1827. 7. Andrzej Kędziora. Zamościopedia. 8. Opisanie Statystyczno-Historyczne Dóbr Ordynacyi Zamoyskiej przez Mikołaja Stworzyńskiego Archiwistę 1834 Roku.